سوال: با سلام، من همیشه ملکه های مورد نیاز خودم را در زنبورستانم تولید می کنم، به این شکل که کندوهایی که شاخون زده اند رو تقسیم می کنم و ملکه های باکره ی اضافه را هم به کندوهای دیگر می دهم، اما هر سال زنبورهای من کم بازده تر و بچه دهی آنها به مقدار زیادی بیشتر می شود، دلیل این اتفاق چیست؟
جواب: پاسخ این سوال در واقع در خودش نهفته است. برای بررسی دقیق تر، روند گزینش کندوهای برتر یک زنبورستان از نظر بچه دهی رو بررسی می کنیم. با فرض اینکه کلنی های ما قدرت یکسان دارن و ملکه ها همسن هستن، چهار روش برای بررسی بچه دهی کلنی ها وجود داره:
(این چهار روش عینا از کتاب اصول اصلاح نژاد زنبورعسل نوشته ی دکتر محمدرضا بصیری آورده شده.)
1- تعیین درصد کلنی های دارای شاخون ملکه؛
2- تعیین درصد کلنی های دارای شاخون های ملکه و با تعداد مشخص شاخون؛
3- تعیین تعداد شاخون های ملکه در هر کلنی و تعیین میانگین کلنی ها؛
4- انتقال شاخون های مصنوعی یا طبیعی به کلنی های مورد آزمایش و مشاهده عملکرد کلنی، به این صورت که کلنی، شاخون ها را پرورش می دهد، تغییر نمی دهد یا از بین می برد.
هر چه این درصد ها بیشتر باشه، رفتار بچه دهی در کلنی مورد نظر بیشتر میشه.
حالا به روش های مرسوم زنبورداری ایران بر می گردیم، زنبوردارها در چه شرایطی بچه می گیرن؟ واقعیت اینه که بیشتر روش های سنتی زنبورداری، مبتنی بر بچه گرفتن از کندوهاییه که بیشتر شاخون میزنن! یا خود اون کندوها بچه میدن یا هر کدوم که شاخون زدن (به شکلی که توی سوال اول متن اومده) تقسیم میشن.
چه انتظاری میشه داشت؟! در واقع ما توی یک فرآیند انتخاب، کندوهامون رو به سمت بچه دهیِ بیشتر هدایت کردیم. یعنی نه تنها هر سال ملکه های کندوهای بچه ده رو بیشتر کردیم، بلکه ملکه ی کندوهایی رو که تمایل زیادی به بچه دادن نداشتن رو با اون ملکه ها جایگزین کردیم!!
حالا که مشکل رو فهمیدیم میشه راهکار خوبی براش ارائه داد. زنبورداری که هر ساله کندوهای عسل ده، آرام و پرجمعیت تری رو انتخاب می کنه و توی فصل پرورش ملکه، از اونا ملکه تکثیر می کنه و ملکه های زنبورستانش (و مخصوصا کندوهای ضعیف و کم بازده) رو با اونا تعویض می کنه، در واقع خلاف جهتی که گفته شد پیش میره و بعد از مدتی زنبورستانش رو از نظر خصوصیات ژنتیکی، ارتقاء میده. در نتیجه هم عسل بیشتری در آخر سال جمع آوری کرده و هم کار کمتری رو نسبت به قبل انجام داده.
یه سری استثناء هم وجود داره، مثلا این که کندوهایی که یک شاخون زدن (معمولا وسط قاب) می خوان ملکه ی خودشون رو تعویض بکنن و بهتره توی کارشون اختلال ایجاد نکنیم. میشه گفت چنین کندویی هم ژنتیک مطلوبی داره، و هم کیفیت ملکه ای که پرورش میده به دلایل مختلف مطلوبه.
یا کلنی هایی که به علت جای کم کندو شاخون زدن رو نمیشه جزو کلنی های بچه ده به حساب آورد.
نکته قابل توجه: دقت داشته باشیم توی فصل بچه دادن ملکه های پرورش یافته توسط خود زنبورها از کیفیت پرورش بالایی برخوردار هستن (منظور از کیفیت پرورش، تغذیه، جفتگیری و همه ی فاکتورهای مربوط به پرورش یک ملکه ی خوبه، نه خصوصیات رفتاری کارگرهایی که از این ملکه متولد میشن). برای همین در شرایط برابر بین کلنی ها، میشه از شاخون های کندوهایی که آخر از همه شروع به شاخون زدن می کنن استفاده کرد. فقط حواسمون باشه که این کندوها ضعیف نباشن.
کلید موفقیت: به طور کلی رفتار بچه دهی یکی از بخش های مهم چرخه ی زندگی زنبورهاست. زنبورها با بچه دادن علاوه بر تکثیر کلنی و افزایش شانس بقای اون، بیماری های داخل کلنی رو کنترل می کنن. بچه دادن خیلی بیش از چیزی که ما تصور می کنیم برای زنبورها مزیت داره و بطور طبیعی بعد از مدتی این رفتار به حالت قبلی و پایدار خودش بر می گرده (یک دلیلش اینه که اگر فرض کنیم کندوهایی که بچه نمیدن قدرت بیشتری پیدا می کنن، باید این رو هم مدنظر داشته باشیم که بدلیل بچه ندادن، روند پرورش نوزاد قطع نمیشه و کنه واروا فرصت بیشتر و بهتری رو برای آسیب زدن به کندو خواهند داشت).
پس ما دو جنبه رو باید در نظر داشته باشیم:
1- مداومت انجام روش های ذکر شده ی گزینش ملکه های برتر زنبورستان (اگر این کار ادامه دار نباشه، طبیعت به روال قبلی خودش بر می گرده). این قضیه یک طرف دیگه هم داره؛ اگر گزینش رو به شکل مستمر و بادقت انجام بدیم، بعد از مدت خیلی کوتاهی پیشرفت و ارتقای زنبورستان رو با چشم خودمون و در همین سن و سالی که هستیم می بینیم!
2- مبارزه ی جدی با کنه واروا (هر چه کندو ها کمتر بچه بدن در برابر کنه واروا آسیب پذیرتر هستن).
جمله آخر اینکه:
اصلاح نژاد در سطح زنبورستان کار سختی نیست، فقط کمی دقت می خواهد و تداوم در کار و برنامه ریزی...
با تشکر از آقای شروین شالچی.
