نحوه ارزیابی صفات مطلوب و نامطلوب در اصلاح نژاد زنبورعسل

یک چیزی رو باید بپذیریم، و اون هم اینه که اصلاح نژاد حتی در ابعاد یک زنبورستان صد و پنجاه تایی، هم قابل اجراست و هم کاملا تحقق پذیره. به طوریکه حتی در طی مدت یکی-دو سال نتایج اولیه ی تلاشمون قابل مشاهده س، به این معنا که در صفاتی مثل نیش زنی که وراثت پذیری بالاتری دارن، حتی در سال دوم بعد از شروع برنامه، زنبورهامون رو کمی آروم تر می بینیم! وقتی فقط یک صفت رو در نظر داریم، کار خیلی خیلی ساده ست، یعنی هر کندویی توی اون صفت بهتر بود، به عنوان کندوی مادری یا پدری انتخاب میشه.

 

اما وقتی بیش از یک صفت داریم، باید به کندوها رتبه بدیم. یعنی چی؟

یعنی مثلا وقتی هدفمون فقط انتخاب بر اساس تولید عسله، خب میایم و به سادگی اونی که بیشترین عسل رو تولید کرده رو انتخاب می کنیم. همین رو در مورد ژل رویال هم میشه اجرا کرد. وقتی دو صفت هم باشه همینطور، مثلا در مورد تولید عسل، کندوهای پدری اونایی هستن که عسل بیشتری تولید می کنن، کندوهای مادری اونایی هستن که کمترین بچه رو دادن. در مورد ژل رویال، کندوهای پدری اونایی هستن که بیشترین ژل رو تولید کردن، کندوهای مادری اونایی هستن که بیشترین رشد جمعیت رو داشتند.

 

اما وقتی 3، 4، 5 و یا 6 صفت داشته باشیم چطور؟ وقتی نیش زنی و بچه دهی و مقاومت در مقابل کنه هم باشه چطور؟

برای این کار باید به هر کندو رتبه بدیم و نیاز داریم که همه صفت هایی رو که یادداشت کردیم به شکل عدد دربیاریم. این کار واقعا سخت نیست. معمولا این عدد بین 0 تا 4 پیشنهاد شده. یعنی برای مثال کندویی که بچه داده، نمره 0، کندویی که بچه نمیده نمره 4، یا کندویی که نیش می زنه 0 و کندویی که بسیار آرامه 4. عسل رو هم به همین شکل به عددی مابین 0 تا 4 در میاریم. 

نمره تولید عسل= مقدار عسل تولیدی کندو تقسیم بر بیشترین تولید عسل در زنبورستان ضرب در چهار

مثال: بیشترین کندوی من 10 کیلو عسل داده، کندوی مورد نظر من 6 کیلو، حالا 6 رو بر 10 تقسیم می کنم و در 4 ضرب می کنم. که میشه 2.4 (دو ممیز چهار). گرچه این نمره از چهار داده شده اما هنوز خامه.

 

چرا گفتم این عدد هنوز خامه؟

دلیلش اینه که صفات ملکه ما ارزش یکسانی ندارن، مثلا عسل آوری خیلی مهم تر از نیش زنیه، تولید ژل رویال برای اهلش خیلی خیلی با اهمیت تر از مقدار تولید بره مومه. خب راهکار چیه؟ تا الان اولین قدم این بود که ما صفات مورد نظرمون رو ارزیابی کردیم، بعدش اومدیم همه رو استاندارد کردیم، یعنی بهشون نمره ی صفر تا چهار دادیم. حالا میایم و برای هر کدوم از صفت ها یک اولویت در نظر می گیریم و بهش وزن مشخصی میدیم. مثلا من میگم عسل دهی برای من 5 تا ارزش داره، بچه دهی 3 تا، جمعیت سازی 3 تا، نیش زنی 1تا (عدد1 یعنی مقدار این صفت، توی نتایج من موثره، اما اولویت من نیست، در مقابل اولویت 5 یعنی این صفت هم اهمیت زیادی داره، هم تا حد زیادی تعیین کننده س). جدول زیر یک مثال از وزن دهی ها بر اساس اولویت های زنبورداره، قبلش هم بگم، این که زنبوردار خودش این وزن ها رو تعیین می کنه خیلی نقش مهمی داره، یعنی بعد از گذشت چند سال زنبورهاش به اونی که برای "خودش" می خواد و با مدیریت خودش "سازگارتره" نزدیک میشن.

 

مثال: جدول ارزش صفات مورد نظر زنبوردار
صفتتولید عسلجمعیتبچه دهیرفتار دفاعیرفتار نظافتیوزن گیری
ارزش544112

 

جدول بالا فقط یک مثال بود که هم منظورم رو در مثال پایین برسونم، هم جواب اون دوستانی رو بدم که میگن خب چشمی انتخاب می کنیم و این همه حساب و کتاب لازم نداریم! به مثال زیر دقت کنید:

توضیح: هر جدول مربوط به یک کندوست، سطر دوم ارزشیه که در بالا تعیین کرده بودم، سطر دوم نمره خام کندو توی هر صفت، سطر بعدی نمره نهایی اون صفت که یعنی نمره خام ضربدر ارزش صفت، سطر آخر هم مجموع همه نمرات.

 

شناسنامه کندوی یک
 تولید عسلجمعیتبچه دهیرفتار دفاعیرفتار نظافتیوزن گیری
ارزش544112
نمره خام کندو3.5333.523.2
نمره نهایی صفت17.512123.526.4
نمره نهایی کندو6.4+2+3.5+12+12+17.5= 53.4

 

شناسنامه کندوی دو
 تولید عسلجمعیتبچه دهیرفتار دفاعیرفتار نظافتیوزن گیری
ارزش544112
نمره خام کندو2.834433.5
نمره نهایی صفت141216437
نمره نهایی کندو7+3+4+16+12+14= 56

 

خب مشخصه، توی مثال بالا کندوی شماره یک عسل بیشتری رو تولید کرده بود و اگر فقط ملاک ما تولید عسل بود، به عنوان کندوی مادری انتخاب می شد، اما وقتی صحبت از صفت های دیگه شد، با اینکه ما ارزش بیشتری رو برای تولید عسل قائل شده بودیم اما نمره کافی رو به دست نیاورد و کندوی شماره دو علی رغم اینکه عسل کمتری تولید کرده بود، ولی توی بقیه صفات انقدری خودش رو خوب نشون داده بود که نمره ی کلش بیشتر شد یعنی 56. حالا فرض کنید اگر قرار بود چشمی و حسی انتخاب کنیم، کندوی شماره دو با اینکه کلی ژن خوب داره، از قلم می افتاد. 

حالا فرض کنیم صد کندو داریم که مثلا می تونیم 5 کندویی که بیشترین نمره رو دارن، به عنوان پدری، و 5 کندوی دیگه رو مادری انتخاب کنیم.

مباحث بالا ساده شده و خلاصه شده ی یک مجموعه از تکنیک های آماری در علم ژنتیک و اصلاح نژاده که من به این شکل نوشتم تا توی هر زنبورستانی از 30-40 تایی تا 2000 تایی قابل اجرا و پیاده سازی باشه. تنها چیزی که می خواد یادداشت برداری و تجزیه و تحلیله، یا میشه با وارد کردن اطلاعات در نرم افزارهایی مثل اکسل به سادگی و در کوتاه ترین زمان به نتیجه رسید. 

توی ویدیوی پایین آقای دکتر امیری از دانشگاه کارولینای شمالی توضیح میدن که چطور صفت های مطلوب و نامطلوب کندوهامون رو ارزیابی کنیم. و در مدت نسبتا کوتاهی (4-5 سال) به شکل محسوسی ژنتیک زنبورستانمون رو ارتقا بدیم. به طور کلی صفات وزن گیری، تولید عسل، جمعیت، رفتار بچه دهی، رفتار دفاعی و توان کنترل کنه واروا بیشتر مورد توجه زنبورداران و اصلاح گران در کشورهای مختلف انجام شده.

 

لینک ویدیوی بالا در صورت باز نشدن در این صفحه: https://www.aparat.com/v/do1Vr

اگر هنوز نقطه ی ابهامی در مورد نوشته ی بالا دارید در وبینار زیر شرکت کنید:

لینک شرکت در وبینار تخصصی مبانی ژنتیک و اصلاح نژاد زنبورعسل به زبان ساده