اصلاح نژاد به زبان من و شما (شماره پنج)

چرا با اینکه زنبورهای هیبرید از نظر عملکرد بسیار خوب هستند، اما نمی توان از آن ها نسل کشی کرد؟

ملکه و زنبورهای کارگر توی هر سلول از بدنشون دو نسخه از ژن ها رو دارن. یکی رو از کندوی مادری گرفتن، و نسخه دوم رو از کندوی پدری. خیلی وقت ها اتفاقی که برای یک موجود زنده می افته، فقط به کیفیت ژن های به ارث رسیده بهشون ربط نداره و این هم هست که ژن ها چطوری در کنار هم قرار گرفتن. مثلا اگر نسخه ی به ارث رسیده از ملکه مادری بسیار شبیه به نسخه ی به ارث رسیده از ملکه پدری باشه (یعنی خالص و یکدست باشه) و حاوی حالت های مغلوب و نامطلوبِ ژن ها باشه، پدیده ی "اُفت همخونی" رخ میده، این اتفاق باعث میشه که باروری و زنده مانی اون موجود زنده به شکلی جدی تحت تاثیر قرار بگیره. همه این ها حاصل پرورش خویشاوندی همراه با بیان ژن های مغلوبِ نامطلوبه. کیه که دوس داره آخرش این بشه؟! مثال دیگه که دقیقا خلاف این پدیده توش رخ میده، حالتیه که در اثر یک تلاقی غیرخویشاوندی، نسخه ی به ارث رسیده از ملکه ی مادری تفاوت های زیادی رو با نسخه ی به ارث رسیده از ملکه ی پدری داره، و باعث میشه که ملکه ی حاصل از اون ها دو نسخه متفاوت از ژن ها رو توی سلول هاش داشته باشه و در یک کلام ناخالص  باشه. اینجا یک پدیده ی بسیار دلخواه رخ میده بنام "هِتروزیس یا برتری هیبرید". این تاثیر از جایی حاصل میشه که اثر حالت های مغلوبِ نامطلوب ژن ها پوشونده میشن. هر دوی این پدیده ها انواعی از ارزش ترکیبی ژن ها به شمار میان. و ارزش اصلاحی ندارن! یعنی نمی تونن به ارث برسن!

شاید باورتون نشه، اما اگر دو فرد بسیار همخون با هم جفتگیری بکنن، بجای اینکه بچه ی حاصل از اون ها هم همخون بشه، پدیده ی برتری هیبریدی رخ میده و نتیجه خیلی خیلی متفاوت از انتظار ما خواهد شد!

حالا برسیم به اینکه چرا هیبرید ارزش اصلاحی نداره...

گفتم، وقتی دو ملکه ی غیرخویشاوند و خالص (حتی همخون) با هم تلاقی می کنن، عملکرد ملکه ی هیبریدی که ازشون تولید میشه از هر دوی کندوهای پدری و مادری خودش "بهتر" میشه و می تونه 34 تا 50 درصد بالاتر از متوسط تولید این دو کندو باشه. اما وقتی این ملکه ی هیبرید با ملکه ی هیبرید دیگری تلاقی داده میشه پدیده ای رخ میده بنام "تفرق صفات" دلیلش هم ناخالص بودن ملکه ها و تعداد زیاد حالت هاییه که می تونن توی سلول های جنسی خودشون تولید بکنن. این حالت ها در کنار هم یک تنوع خیلی خیلی زیاد رو به وجود میارن. 

مثال بارزش ملکه هاییه که از ملکه های هیبرید استارلاین یا میدنایت تولید شدند، که خیلی خودمونی و واضح بگم، "گند" زدن به زنبورداری ما! یعنی ملکه های کندوی آرام و پر محصول شماره یک با نرهای کندوی کم بچه و پرمحصول جفت خوردند، نتیجه شد ملکه هایی که زمین تا آسمون فرق دارن. همین الانش هم شما وارد یک زنبورستان میشید، کندویی وجود داره که یک کیلو عسل میده، کندویی وجود داره که چهل کیلو عسل میده. کندویی هست که 20 تا شاخون می زنه، کندویی هست که تا بحال شاخون نزده، کندویی هست که مثل بره آرومه، کندویی هست که مثل پلنگ عصبانی! در حالی که ملکه های مادری و پدری این زنبورستان یک دست و عالی بودند. از اون جایی که شنیدن کی بود مانند دیدن، به عکس زیر دقت کنید و توضیحش رو زیرش بخونید.

در سمت چپ تصویر دو عنوان می بینید، C24 و Ler که دو والد خالص مورد استفاده در این آزمایش هستند، در وسط یک عنوان که نوشته F1 یا همان نسل اول، و در سمت راست یک عنوان می بینید که نوشته F2 یا نسل دوم.  همونطور که می بینید والدین این گیاه ها اونچنان رشد عالی و مطلوبی ندارن. اما وقتی با هم تلاقی داده شدند، در نسل اول یک سری بوته ی "یکدست، بزرگ جثه و عالی" رو تولید کردند. حالا اصل ماجرا، وقتی دو بوته از بوته های عالی نسل اول با هم تلاقی داده شدند، تبدیل شد به شلغم و شوربایی که در نیمه ی سمت راست تصویر می بینید. از بوته ی بسیار ضعیف تا بوته ی بسیار قوی! کاملا غیرهمگن و نامطلوب. اصول ژنتیک در مورد همه موجودات زنده یکسانه. حالا نسل دوم این عکس رو به تولید عسل و جمعیت در یک زنبورستان نسبت بدین! آیا میشه با چنین شلغم و شوربایی امرار معاش کرد؟!

حرف آخر...

برای کار تجاری استفاده از ملکه های هیبرید واقعی، بهترین گزینه به حساب میان. یعنی یک زنبورستان پرمحصول، یکدست و اقتصادی رو برای ما به ارمغان میارن.

اما هیبریدها بدترین گزینه برای نسل کِشی هستند. و شلخته ترین شلغم و شوربایِ عالمِ پرورش زنبور عسل رو تحویل ما میدن که بدرد موزه ی تنوع زیستی می خوره نه واحد تجاری کسب درآمد. پس گول خوب بودن زنبورهای هیبرید رو نخورید ازشون در برنامه پرورش ملکه ی خودتون استفاده نکنید.

و در آخر اینکه همه حرف های زده شده، برای هیبریدی های واقعی و درجه یک بود. ببینید نتیجه ی تلاقی ملکه های مخلوط و بی پشتِ موجود در زنبورستان های ما چه خواهد شد! بله، همین که می شنوید، میگن زنبورداری عشقه، اگر دنبال پولی نیا توش! شاید حاصل تجربه ی زنبورداری با چنین ملکه هایی باشه. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل...